Sin categoría

Irún Alemania Aragonés

16 octubre 2021

Rematé la zaguera begada, con que me’n iba a treballar ta Irún.

Ta yó, o Pais Vasco dimpués d’o miyo Aragón ye la tierra más polida d’a Peninsula. A miya estada no n’estie güaire, pero me sentiba como en casa miya y libre.

O primer diya que y plegue, ya trobe o miyo primer treballo, ye dizir a lo diya benien ya ne fui a treballar, de pintor n’una obra en Fuenterrabia, y una interpresa Irunesa. N’ista a miya primer interpresa ya me’n fazión o miyo primer contrato de treballo, en d’o estié cuatro u zinco meses.

Cal remerar que yeranos n’añada 1972 y dica Ixos diyas, nunca no eba habiu contratos de treballo. A todo treballador as interpresas lo podeban tener dos diyas de prebas, a lo terzer diya si no l’eban forachitau, ya contaba como fixo n’a interpresa.

Asinas que yo estie uno d’os primers que tenié un contrato de treballo n’España, y lo más curto que ne feban estarba de cuatro meses, nunca no más chiquet, cosa que beyer de como ye güei.

Cuasi todo o mundo yera fixo en lo suyo treballo, con a seguranza que ixo da ta una familia. Ye berdá que a chén no en ganaba muito, pero ser fixo yera un seguro, y baleba un baler.

A ras güeito empezipiaba a miya chornada de treballo, y plegar i plegaba a ras güetio d’a tardi, aturando dos goras ta  chentar. De güeito a una, y de tres a güeito d’a tardi.

A chornada yeran güeito goras, pero bi’n-eba tanto treballo, que os tautes yeran encantaus con que treballaran mas goras os emplegaus. Yo cutio feba diez goras diyarias, pero yera tan goyoso treballando y tan choben, que nunca no me cansaba, que bella vegada, no aturaba de treballar, de güeito d’o maitín a güeito d’a tardi con un entrepán y una botella de lei.

Profes que os tautes ne yeran confitaus con es treballadors, cuan i plegaba o sabado de maitíns a ras doze, mos ne bosaban, y cada emplegau, lebaba a suyas cuentas de las goras treballadas, y per eras te’n bosaban.

Remero que n’isas añadas me’n bosaban a cuaranta pezetas a gora. Ye dizir que si treballabas as güeito goras te’n bosaban treszientas bente pezetas pero yo nunca no cobre ixo, a lo menos i feba diez goras diyarias, y en cobraba cuatrozientas.

Cal dizir que’n o miyo lugar, treballando de pintor me’n bosaban trenta duros diyarios, 900 pezetas a ra semana, y treballando zinco goras más per semana, pos os sabados de tardi treballaba-mos dica ras güeito.

Yo con diezinueu añadas me trobaba goyoso y feliz en casa l’Antonia y Chusé, iste zaguer un artista, que pintaba cuadros y yo aprendia der, y l’Antonia, una grán muller que me i rezentaba bella cosa intima, que le corcaba en l’alma, y que m’ese feito goyo poder-ne abier aduyau, pero yo solo podeba ascuitar-ne y poque más.

A pobra Antonia eba teniu la mala suerte, d’aber naxiu n’una calendata malisma tas mullers, y trobar-se con una mala prexona n’a bida. Era teneba cuaranta y cuatro añadas cuan yo con diezinueu l’ascuitaba con a pena en beyer os suyos dandalos, que li marcorón a bida.

Tampó-nó a suya familia, todo chirmanas, l’aduyoron güaire, a pobreta, se i trobó solenca cuan más las amenestar-ba, sin una maí que l’aduyara, y con una polidisma filla, que eba trayiu to mundo. 

O peso que ixo ne’n yera per ixas calendatas, que t’ol mundo per o baxo, ya as ne trataba de tunas, (putas) y ne yeran dispreziatas per a suyas familias, y per os malos conoxius y amigos.

Maldita morfuga, que eba creyau o sistema que reinaba ta ras pobretas zagalas, a mayor parti unas benditas, que’n teneban a balura de trayer a nueva vida, que yera a suya, en sabiendas d’o que dimpues lis ne alguardaba… que yera, “un penar“.

O malbau pai d’a criyatura, que no la querie ni tan sisquiera conoxer, y estar responsable d’o suyo fillo, dixaparexie sin dixar garra mazelo, y l’Atonia preñata. Parixe estar que’n yera un taute d’a pulizia, y n’ixas anyadas ne yeran os amos.

Asinas que de cuan en bet, me i trobaba de confesor con diezinueu añadas. Todo un pribilechio ta yó.

L’Antonia m’aduyó a beyer a ras mullers d’atra traza de como las eba visto dica ixe inte. Era yera ta yo, cuasi como una mai, y nunca no me cansaba de ser ie con era y con José, de feito, yo, os cabos de semana cuasi no saliya de casa d’ers, yeran os millors amigos que ne eba ie.

Dende que i plegue, me’n diorón a clau de casa suya, y como si n’esta-se en casa miya, ne iba y tornaba, a cualsiquier gora d’o diya, u de ra nuei. Con yo estioron unos santos. La berda ye que’n lo miyo corazón lis ne lebo cutio. 

José pintaba y lo feba asaber-lo bién, teneba es pinzels paraus con o caballete y bel lienzo, con una obra empezipiada, asinas en cualsiquier inte, podeba pillar es pinzels y ficar bella pinzelada, u cambeyar-ne bella cosa, seguntes prexinaba y beyeba la obra en cada inte.

A yó tamién me cuacaba pintar, y en casa miya pintaba bella coseta, pero perén sabié que nunca podeba estar como José. Er ne yera un mayestro autodidauta, y yo solo que un pardal con poquet prexíns, encara que con muitos suenios enta l’esdebenidero.

Berdá ye que cutio he abiu pinzeles, espatulas y oleos en casa miya, y que bella begada he pintau en lienzo, pero de tardi en tardi, y pintaba lo que m’aganaba, perén copiando de bella foto u retrato, pero cosa que siga merexedor de parar cuenta.

Estie una calendata de cuasi una añada, dimpues de tornar d’Alemania que me die per pintar, pero me’n canse dixando un cuadro a meta de fer, y nunca no lo rematé, alguardo que bel diya me puedan aparixer as musas y remate la baralla, que ixe ye o tema, una baralla en a mar, con barcos de guerra y cañóns en o renaximién.

N’iste estiu yo me’n he trobau, con ganicas de pintar, y atra begada he pillau es pinzels y ne soi pintando una foto que dizen que no ye reyal. Ye d’a Borxa cuasi meyebal, d’as añadas mil zincozientos, que yo me pienso que ye reyal, y que fazie o dibuxo como lo beyé l’artista, en ixe diya que i pasó, metiendo ie a suya imaxinazión, pero o castiello y a Ziudá me pienso que podie estar reyal, u muito parellano. Bueno amigos, d’ixamos a miya bida de mosica y treballo dica o benién rilato, y en tornamos con o miyo aimor… l’aragonés.

O miyo primer contauto con l’aragonés estié en casa de Siñor Guillermo y a Tiá Mariya. Encara remero a suyas bot, a escuras podeba riconoxer-ne si i tornasén ie, y charraran. As suyas bozes como si n’estasen notas mosicals, as ne tiengo grabadas nó miyo zelebro, mesmo como tiengo as bozes de muitismas prexonas, que ya ne són apedecadas dende fan muitas añadas.

Tiengo suerte per remerar-ne, abegadas pienso n’istas prexonas, ya apedecadas y preséns n’o miyo corazón, encara puedo charrar con ers, per os miyos adrentros, una suerte.

Pos remero como n’a escuela, cuasi nunca no mos charraban d’as luengas Peninsulars de España.

Una begada Don Domingo, o millor mayestro que yo i tenié, mos charró (de pasada) d’iste tema, y profes que estié curta a lizión. Prexino que yeranos en una lizión de luenga y por no sabo qué… (pertocaria) y mos dizié.. En España se fabla Castellano, y a resta d’as fablas ne són dialeutos d’o castellán, que se’n fablan en diferén probinzias.

Mos diziba que.. o Valenciano, yera un dialeuto d’o Castellán, tamien o Catalán, y o Galego, y l’Asturiano, “de l’Aragones no fazie garra menzión” ¡que casolidá!, d’o Vasco, y remero que no gosó dizir-ne que tamién ne yera, anque… dixó cayer tamién, con a boca chicorrona que’n estarba dialeuto d’o castellán, ¡baya fateza¡

Prexino que’n  estarban obligaus a dizir-nos-ne asinas, perque en teneba que saber, que ixo no ne yera berdá.

Tampo no sabo perqué ista lizión, me’n se quedó clabada l’esmo, y que dimpues de tantas añadas la i remero, pero asinas ne fue. Enseguras perque en yera o miyo aimor lingüístico ta l’esdebenidero.

Ya continé n’ascuela dica los treze años y cuan me mancaba dos meses ta fer os catorze me comode de pardal y aprendit con un pintor decorador a treballar.

Iste mayestro solo treballaba cuasi perén ta ra chén de más poder economico y social, y profes con un rán de estudeyos más grán que la resta.

Istas prexonas muitas académicas y universitarias, emplegaban atro lenguache diferén al de yó, y lo mayestro, cutio en yera copiando y charrando  d’ers, perque se’n pensaba que yeran más cultos, y as suyas parolas estarban as buenas y as d’o pueblo simplo, ne yeran de lugar, de pueblo, de fatos, de cazurrismo.

Profes que’n se lo i creyeban toz, dende o medico dica o boticario, a l’abeitar, es botigueros, os emplegaus d’a banca que belunos ya eban o bachiller, i lo miyo mayestro profes. ezt. a resta charrábamos mal y de baturros.

O miyo mayestro me correxiba parolas “mal ditas“ y yo precuraba charrar como ers, cutio yera aprendendo “a charrar bién“.

Asinas ye, que cuan tornaba enta casa y sentiba charrar a ra miya familia, a los amigos, a ras chéns d’o cambo, a totas  prexonas d’o lugar, per cualsiquier puesto, que yeran a miya vida, ta los miyos adrentros me’n diziba.. pero que mal charra lo miyo paí, que mál lo fá la miya maí y los miyos chirmans, y os lolos que mal fablaban, yó sentiba bergüeña de toz…

Lo dixamos t’atro diya amigos, continaremos o més benién.

s r

Deja una respuesta

Esta web utiliza cookies propias y de terceros para su correcto funcionamiento y para fines analíticos. Contiene enlaces a sitios web de terceros con políticas de privacidad ajenas que podrás aceptar o no cuando accedas a ellos. Al hacer clic en el botón Aceptar, acepta el uso de estas tecnologías y el procesamiento de tus datos para estos propósitos. Más información
Privacidad